De kerstversiering van fam. Vlaanderen

Het zal veel van onze gasten niet ontgaan zijn dat wij helemaal geen kerst-gerelateerde ornamenten in huis hebben. “Maar jullie zijn toch christelijk?” Ja – en dat is het ‘m nou juist.

Ik (Rieneke) heb van jongs af aan geleerd dat de kerstboom geen enkele relatie heeft met de essentie van het christelijke kerstfeest. Het was dan ook niet zo ingewikkeld om zonder enige emotie te kunnen verkondigen dat een kerstboom heidens is en dus niet in de christelijke huiskamer hoort te staan. Ik vond het echter altijd wel gezellig en als jong meisje kon ik me er helemaal aan vergapen bij anderen. Maar ja, kerst gaat niet om gezelligheid en daarom hoor je geen boom met lampjes en ballen in huis te halen. Oké – einde discussie.

Toen ik voor het eerst bij Maikel over de vloer kwam, nog vóór wij verkering hadden, struikelde ik meteen al over zijn kunst-kerstboom die hij eind januari (het kan ook begin februari geweest zijn) nog keurig opgetuigd had staan. “Heb jij… een KERSTBOOM? OOOOOHHHH!!!” :-O :-O
De volgende keer dat ik bij Maikel kwam, was er geen kerstboom meer. Geweldig!

Vanaf ons huwelijk in 2014 was het iets wat we ook als kersvers echtpaar moesten ontdekken: hoe richten we ons huis(houden) in en wat halen we naar binnen? Een kerstboom in ieder geval niet, dat was niet zo moeilijk. Ik zou niet eens weten hoe je zo’n ding optuigt. Hoewel… vroeger… iets met wc-rollen en een Rieneke van een jaar of 15… ssst 😉
Maar goed, terug naar de inrichting van je huis. Als je in december ergens een bos bloemen of een plantje wilt kopen, dan zitten er bijna altijd wel kerstversiering-gerelateerde dingen in: kerstballen, hulst, naaldtakken, sneeuw, kadootjes, klokjes, … Omdat de boom een no-go was, had ik ook zo mijn vraagtekens bij kerstballen. Rare dingen zijn dat eigenlijk. Hebben die altijd in bomen gehangen of..? Ik besloot eens te Googlen naar de oorsprong van kerstballen. Toen schrok ik eigenlijk wel.

Oorsprong kerstballen

Er zijn een aantal uitleggingen mogelijk bij de kerstbal. Sommigen linken het aan de zgn. heksenbal: een heks zou volgens de theorieën van destijds geen spiegelbeeld hebben, dus als er een verdachte vrouw naast je staat dan kun je via een spiegelende bal zien of zij wel of geen spiegelbeeld heeft. Als je geen spiegeling in de bal ziet dan moet je maar hard wegrennen want dan is het écht een heks. Wat dat met bomen te maken heeft, begrijp ik niet. Wat het met de geboorte van Christus te maken heeft, begrijp ik al helemáál niet. Maar het is een theorie die je zo nu en dan tegenkomt.
Een andere theorie is dat men heel vroeger allemaal noten, koekjes, bloemen en appeltjes in de kerstboom hing, en dat sinds de opkomst van de glasblazerij dit steeds vaker vervangen werd door práchtige glimmende glazen ballen. Tegenwoordig zijn ze vanwege het breek-gevaar meestal van kunststof, maar dat terzijde. De kerstboom zou dus een toonbeeld zijn van wat je voor moois (of lekkers) in huis hebt. Wel apart. Ik ging zoeken wat dan de oorsprong van die kerstboom zelf is en waarom je er dingen in zou moeten hangen…

Oorsprong kerstboom

De meningen over de precieze oorsprong van de kerstboom zijn niet eenduidig, maar het valt niet te betwisten dat het vereren van bomen, ‘gewijde palen’ of houten afgoden van alle tijden en plaatsen is. In Jeremia 10 lezen we hier ook al iets over:

Hoor het woord dat de HEERE tot u spreekt, huis van Israël.
Zo zegt de HEERE:
U mag u de weg van de heidenvolken niet aanleren,
en u niet ontstellen door de tekenen aan de hemel,
omdat de heidenvolken zich daardoor ontstellen.
Want de gebruiken van die volken zijn onzinnig:
het is immers een stuk hout, iemand heeft het uit het bos gekapt,
vakwerk met de bijl.
Met zilver en met goud maken ze het mooi,
met spijkers en met hamers zetten ze het vast,
zodat het niet kan wiebelen.
Ze zijn als een vogelverschrikker op een komkommerveld, want spreken kunnen ze niet.
Ze moeten helemaal gedragen worden, want ze kunnen geen stap verzetten.
Wees niet bevreesd voor hen, want kwaad kunnen ze niet doen,
maar ook goeddoen is er bij hen niet bij.
Niemand, HEERE, is U gelijk,
groot bent U en groot is Uw Naam in sterkte.
Wie zou U niet vrezen, Koning van de heidenvolken?
Want dat komt U toe.
Immers, onder al de wijzen van de heidenvolken
en in heel hun koninkrijk is niemand U gelijk.
In één ding zijn zij toch dom en dwaas:
onderwijs in onzinnigheid, hout is het!
Geplet zilver wordt uit Tarsis gebracht en goud uit Ufaz;
werk van een vakman, en van de handen van een edelsmid,
– blauwpurper en roodpurper is hun gewaad –
alles is het werk van kundige mensen.

Ik probeer niet te beweren dat het hier ook al over een echte kerstboom (zoals we die vandaag kennen) gaat, maar de boodschap is duidelijk: wat de heidenen wereldwijd met bomen deden en doen is onzinnig en doe daar vooral niet aan mee. Oké.
Ook vond ik diverse pagina’s, onder andere van zgn. ‘moderne heidenen’ (dat zijn mensen die serieus nog Wodan en zo vereren), die triomfantelijk melden dat de hedendaagse christen, zij het onbewust, voluit meedoet aan de midwinter-rituelen van eeuwen geleden.

Midwinter rituelen die je vandaag nog ziet

Rond de kortste dag van het jaar, 21 december, werd van oudsher gevierd dat de zon weer terugkeerde. De zonnewende. Om dat te vieren werden er verschillende cirkelvormige dingen gemaakt en overal opgehangen, zoals kransen, wielen en raderen. Omdat die rond zijn, zonder einde, symboliseren ze de eindeloze cyclus van de zon en de seizoenen. O, de kerstkrans? Ook werd met de uitbundige maaltijden altijd in een bepaalde richting de schaal rondgedeeld, om die cyclus voor te stellen. Als je het verkeerd deed, had je maar zo kans dat de zon besloot om dit jaar niet terug te komen…
Ook werd in deze ‘dorre’ periode van het jaar de altijd-groen-blijvende boom gezien als iets wonderlijks en machtigs. Ja, ze werden zelfs vereerd. Dus decoreerde men graag een altijd-groen-blijvende boom, zoals een spar of een den, en er werden vruchten en bloemen in gehangen als ‘offer’ voor de goden / voorouders / boomgeesten. Komen daar de ballen soms vandaan? De reden dat takken met mooie groene naalden en glanzende hulst in vrijwel alle kerstversieringen populair zijn, is nu ook meteen duidelijk. Het ís ook fascinerend dat deze zo mooi blijven in de winter. Dat heeft de HEERE mooi gemaakt – probeer je eens voor te stellen hoe de winter er anders uit gezien zou hebben!
Ik las ergens dat de piek van de kerstboom heenwijst naar een speer met een appel eraan geprikt – aangeboden aan de voorouders of boomgeesten. Zonder al te veel fantasie zie je die speer met de appel er ook wel in. Anderen zeggen dat het afgeleid is van de ster die de wijzen volgden, op zoek naar het Kindje Jezus. Sorry, zet dan maar gewoon een ster op de boom, want een traditionele piek lijkt niet op een ster… (Overigens is een vijfpuntige ster een pentagram. Zes of meer punten is dan een neutralere keuze.)
De lampjes en kaarsjes laten het licht zien. Of dat naar de terugkeer van de zon wijst of naar de geboorte van het Licht der wereld, is afhankelijk van wie het bekijkt. Met het branden van lampjes of kaarsen in het algemeen lijkt mij niet zo veel mis. In de donkere periode van het jaar is het logisch dat er meer behoefte is aan licht en warmte. Eerlijk gezegd heb ik dan ook niet echt een mening over winterverlichting op zichzelf. Zolang het maar niet gekoppeld wordt aan groene bomen, vijfpuntige sterren en kransen, blijft het alleen verlichting zonder per se heidens sausje.
Het ‘engelenhaar’ zou volgens de moderne heidenen niets meer of minder zijn dan het haar van Freya. Blijkbaar had die griet heel bijzondere haren en moest dat in de boom gehangen worden. Geen idee hoe dat zit en ik wil het niet weten ook.
De klokjes zijn toch zeker wel afgeleid van de kerkklokken? Misschien… een andere theorie is dat ze hoorden bij het joel-feest (Yule): met de jaarwisseling maakte men zoveel mogelijk herrie om de boze geesten weg te jagen. Dat kan met vuurwerk (ook zoiets…), met vocaal geschreeuw (waar ons woord ‘joelen’ vandaan komt) of met voorwerpen, zoals ratels, trommels en klokken. Tevens werden met de jaarwisseling (kerst)bomen verbrand in de grote nieuwjaarsvuren, die onderdeel waren van het ritueel. (Omhakken is dus beter.) Ook de zonnewielen werden ritueel en al draaiend verbrand. Zie foto hiernaast voor hoe moderne heidenen dat tegenwoordig nog doen.
Hoe het echt zit met de daadwerkelijke oorsprong van al deze ‘gewoon geworden’ kerstversieringen, is niet altijd helemaal zeker. Van de meeste kerstversieringen bestaan dus meerdere theorieën die in meerdere of mindere mate zorgwekkend zijn. Ik ben dat twee jaar geleden via Google dus allemaal tegengekomen en sindsdien is het roer om. Ik wil je niet aanbevelen om de websites van die moderne heidenen helemaal te gaan lezen, maar het was voor mij een enorme eye-opener. In een bepaald opzicht is de situatie, ook in gereformeerd-christelijke kring, écht ernstig.

Wat nu

Samengevat kunnen wij niet meer onbevangen naar kerstversieringen kijken. Sinds we deze gegevens over onze heidense tradities hebben vernomen, kunnen we echt niet meer genieten van een groene kerstkrans en een boeketje met een ‘onschuldige’ bal erin. Daarom halen we dit allemaal niet (meer) in huis. Los hiervan gunnen we iedereen zijn of haar eigen feestelijkheden in deze tijd van het jaar. We zullen er dan ook niet zomaar iets van gaan zeggen. Een ieder zij in zijn eigen gemoed ten volle verzekerd… (Romeinen 14 geeft wat dat betreft de nodige ont-spanning)

Gezegende dagen gewenst!

Is het kerstfeest dan niet helemaal heidens? Want Christus is toch helemaal niet in december geboren?
Inderdaad denken wij dat Christus in het najaar (september) of misschien in het voorjaar geboren is, op basis van wat de Bijbel ons qua aanknopingspunten aanreikt. In ieder geval was het niet midden in de winter, anders waren de herders niet buiten bij hun kudde. Ook in Israël is het geen pretje om in de winter ’s nachts buiten te zitten.
Omdat we het qua exacte datum niet zeker weten, kun je de menswording van Christus wat ons betreft het hele jaar door vieren. Het is zó’n groot wonder dat de vier weken van advent en de twee dagen van kerst onmogelijk voldoende ruimte kunnen bieden om het te bevatten.
Ook is een kerststol het hele jaar door lekker, hoor. (O nee, een kerststol heeft ook een heidense oorsprong – een kerststol of -stam zou heenwijzen naar het houtblok dat men liet branden in deze periode. Hoe langer hij brandde, hoe meer geluk je zou krijgen in het nieuwe jaar, of zo.)
Toch is het wel fijn dat er een periode in het kerkelijk jaar is dat de geboorte van Christus zo benadrukt wordt. Hoewel dat dus eigenlijk niet in december hoort, is het op een bepaalde manier wel waardevol. Zolang het maar alleen (echt alleen) om het Kind gaat, en om Zijn volbrachte werk. Gelukkig zijn er rond de kerstdagen ruim voldoende kerkdiensten waarin dat luid en duidelijk verkondigd wordt – zij het dit jaar wat minder omdat de kerst op een zondag valt.
Alle andere poespas kan ons gestolen worden. En de kerstballen? Die vinden onze parkieten ge-wel-dig.