Worden er embryo’s gebruikt voor het corona vaccin?

Het korte antwoord is: nee.

Voor geen enkel coronavaccin op de wereld worden actief embryo’s geaborteerd en gebruikt. Dat heeft ook helemaal geen medisch nut. Je hoeft dus niet bang te zijn dat er speciaal voor jouw coronavaccin een ongeboren baby moest sterven.

Wel worden er cellijnen gebruikt die decennia geleden al uit menselijk embryoweefsel zijn ontwikkeld. Dat heet een humane foetale cellijn. Wetenschappers maken graag gebruik van zulke cellijnen, omdat ze goed zijn in wat ze moeten doen: het zijn als het ware de perfecte fabriekjes voor het maken van de vaccin-deeltjes, zonder daarbij ook ‘lichaamsvreemd’ materiaal te krijgen.
(Dat laatste zou immers consequenties kunnen hebben als je het vaccin bij iemand inspuit. Stel dat je niet alleen de deeltjes binnenkrijgt die een immuunreactie opwekken tegen het virus, maar ook ándere deeltjes die een immuunreactie geven – dat komt de effectiviteit van het vaccin en ook de hoeveelheid bijwerkingen niet ten goede. Daarom gebruiken wetenschappers liever menselijke cellen voor de ontwikkeling van die vaccin-deeltjes dan bijvoorbeeld cellen van een dier.)

Wat is de oorsprong van een humane foetale cellijn?

Het begint allemaal met een foetus. Of zeg maar gerust: met een ongeboren baby. Toen ik zelf 18 weken zwanger was, dacht ik allang niet meer aan een ‘vruchtje’ of ‘foetus’ of ‘embryo’ maar er zat een ongeboren kind in mijn buik.

Er vindt vervolgens een abortus plaats (meestal is de reden / toedracht onbekend) en het lichaampje wordt ter beschikking gesteld aan de wetenschap. Het is nadrukkelijk niet zo dat er speciaal voor wetenschappelijk onderzoek baby’s worden geaborteerd. De volgorde is andersom. Het materiaal is er (helaas), en daarom kan het gebruikt worden voor wetenschappelijke doeleinden.

Een wetenschapper neemt hier nog levende cellen uit en kan hier op bijzondere (ingewikkelde) wijze een stabiele cellijn uit ontwikkelen. Dat is: cellen die buiten het lichaam in een kweek-omgeving kunnen overleven, zich eindeloos kunnen blijven delen, en een ‘vast’ gedrag / uiterlijk vertonen. Zo blijft er dus een cel-populatie in leven, die afgeleid is van het oorspronkelijke weefsel. Intussen sterven die cellen wel steeds na een aantal dagen, maar omdat ze ook blijven delen, hou je altijd jonge, delende cellen over.

Met zulke cellijnen kun je heel veel interessante dingen doen als wetenschapper. Het gebruik van cellijnen is ook helemaal niet per se verkeerd. Medisch-wetenschappelijke vooruitgang zonder het gebruik van cellijnen is ondenkbaar. Het is alleen de vraag of de bron van iedere cellijn helemaal te verantwoorden is.

Ik heb zelf wel gewerkt met de HeLa cellijn: dat is ook een humane cellijn, maar dan afkomstig uit een tumorbiopt van een volwassen vrouw. Daar had en heb ik niet direct problemen mee.

Ethische vragen rond het gebruik van humane foetale cellijnen

Bij een humane foetale cellijn kun je je wel bepaalde dingen afvragen. Zonder meteen de moeder te willen veroordelen (want veel cellijnen met een foetale oorsprong bestaan al tientallen jaren – een abortus was in Nederland niet legaal voor 1984, maar het gebeurde al wel in bijzonder schrijnende gevallen).

Toch kun je je afvragen in hoeverre je ethisch instemt met de abortus op het moment dat je een cellijn uit dat weefsel maakt. Terwijl je de toedracht rond die abortus misschien niet eens weet. Of als je als wetenschapper ervoor kiest om met zo’n cellijn te werken. Die cellen moet je dan commercieel inkopen en ze worden veilig verpakt bij je lab afgeleverd… Zou je niet liever je uiterste best doen om je project met andere cellen te doen?

En nu volgt vanzelf de grote vraag: In hoeverre stem je in met het gebruik van deze cellijnen door wetenschappers als je een vaccin accepteert dat hiermee is gemaakt?

Hoe zit dit met het corona vaccin?

Ik ga hier geen sluitend antwoord op geven, want het is allemaal al moeilijk genoeg. We willen zo snel mogelijk van SARS-CoV-2 en COVID-19 af, we willen graag een effectief medicijn en ook een goed werkend en veilig vaccin. En iedereen heeft zijn of haar eigen redenen om ergens wel of niet het probleem van in te zien, om wel of niet dat vaccin te gaan halen. Die afweging laat ik met alle liefde bij jou als lezer zelf. (Al mag je me natuurlijk altijd contacten als je me kent en hierover door wilt sparren!)

Wat ik wel graag wil vertellen, is dat niet alle vaccins tegen het coronavirus hiermee belast zijn. En dat is goed nieuws!

In de titel van deze pagina en in het kopje hierboven noem ik ‘het corona vaccin’ (enkelvoud). Dat was een bewuste fout (o.a. om SEO redenen 😁). Maar er is geen sprake van één coronavaccin, er zijn wereldwijd tientallen vaccins tegen het coronavirus in de maak. In tientallen verschillende labs wordt hieraan gewerkt. En die wetenschappers hebben allemaal wisselende overtuigingen en voorkeuren.

Sommige jongens hebben het snel voor elkaar, en hebben hun vaccin al goedgekeurd gekregen. Anderen staan op het punt om die goedkeuring te krijgen. En weer anderen zijn nog echt in de ontwikkelfase bezig.

Om het overzichtelijk te houden, zal ik me nu beperken tot de vaccins die in Nederland (zullen) worden toegediend. Op dit moment komen die van de volgende producenten: Pfizer, Moderna, Janssen, AstraZeneca, CureVac, Sanofi (Pasteur en GSK Protein), Novavax en Valneva.

Het lijkt mij het meest overzichtelijk om in een tabel te zetten in hoeverre het vaccin van elk van deze producenten ‘belast’ is met het gebruik van humane foetale cellijnen.

Hierin maak ik onderscheid in drie ‘soorten’ toepassingen van de foetale cellijnen.

a. Tijdens de ontwikkelfase: de cellijn wordt gebruikt in de zoektocht naar / uitwerking van een werkend vaccin
b. Tijdens de productiefase: de cellijn wordt gebruikt als fabriekje (zoals boven beschreven) om de vaccindeeltjes op grote schaal mee te produceren
c. Tijdens de testfase: de cellijn wordt gebruikt om het ontwikkelde vaccin mee te testen, om te zien of het vaccin echt werkt en kwalitatief goed is

Alleen als puntje b van toepassing is, is het bij ons ingespoten vaccin ook daadwerkelijk in aanraking geweest met de cellijn. De werkzame deeltjes van het vaccin zijn er immers door gemaakt. Het zou kunnen dat er in het uiteindelijke vaccin dan ook nog stoffen zitten die eigenlijk uit die cellijn komen. Bij puntje a en c is dat gegarandeerd niet het geval, maar dan is de cellijn dus wel toegepast rond respectievelijk het ontwikkelen (verzinnen) en testen (uitproberen) van het vaccin.

In deze tabel geef ik de naam van de foetale cellijn(en) aan die per toepassing worden gebruikt. (Op mobiel kan het handiger zijn om de pagina nu te kantelen, dan zie je alle kolommen, ook de derde kolom met de Testfase.)

Producent	Ontwikkelfase	Productiefase	Testfase
Pfizer en BioNTech	geen	geen	HEK293
Moderna	geen	geen	HEK293
Janssen Research & Development	PER.C6	PER.C6	onduidelijk
AstraZeneca & Universiteit van Oxford	HEK293	HEK293	onduidelijk
CureVac	geen	geen	geen
Sanofi & GSK Protein Sciences	geen	geen	onduidelijk
Sanofi Pasteur & Translate Bio	geen	geen	HEK293
Novavax	geen	geen	HEK293
Valneva	geen	geen	onduidelijk

Bron: Charlotte Lozier Institute (dit overzicht wordt ook bijgehouden, ik check ‘m regelmatig voor updates!)

Wat is de HEK293 cellijn?

HEK staat voor Human Embryonic Kidney – de cellen van deze cellijn komen uit de bijnier van een in 1973 geaborteerd meisje. Daar is verder weinig over bekend. Abortus was op dat moment nog niet legaal in Nederland. De cellijn is ontwikkeld in Leiden. Meer informatie >>>

Wat is de PER.C6 cellijn?

Deze cellen komen uit de retina van een 18 weken oude foetus die in 1985 werd geaborteerd. Abortus was toen wel om alle redenen legaal in Nederland. Deze cellijn is ook ontwikkeld in Leiden, door de firma die nu Janssen heet (toen nog Crucell), vandaar ook hun keuze om juist deze cellijn te gebruiken, denk ik. Meer informatie >>> en Zie ook hier >>>

Welke andere cellijnen worden er gebruikt voor de vaccins tegen het coronavirus in Nederland?

CureVac maakt in de testfase gebruik van de HeLa-cellijn. Dat is wel een humane cellijn, maar deze is niet gebaseerd op een geaborteerde foetus. De HeLa-cellijn is gebaseerd op een baarmoederhalskanker-biopt uit een volwassen vrouw (Henrietta Lacks, 31 jaar) in 1951 in Denver (Colorado, USA). Meer informatie >>>

Sanofi & GSK Protein en Novavax maken in de productiefase gebruik van de Sf9-cellijn. Deze is afgeleid van de Sf21-cellijn, welke afkomstig is uit de ovaria van de legerrups. Dit betreft dus geen humane cellijn. Meer informatie >>>

Valneva maakt in de ontwikkelfase en productiefase gebruik van de Vero Monkey-cellijn. Deze komt uit de nieren van een groene meerkat (of vervetaap). De cellijn is ontwikkeld in 1962 in Japan en het is geen humane cellijn. Meer informatie >>>

Mogen we ons vaccin uitkiezen?

Op dit moment is dat helaas niet mogelijk. Toch zou ik dat wel graag willen. Het bovenstaande laat mij allemaal niet koud, en ik zou dan ook zelf willen kiezen voor een vaccin dat zo min mogelijk te maken heeft met humane embryonale cellijnen, in welke fase dan ook.

Maar de vaccins van het Rijksvaccinatieprogramma zijn toch ook ‘belast’ hiermee?

In de meeste gevallen gelukkig niet, maar dit geldt voor het BMR-vaccin inderdaad ook. De werkzame deeltjes van het vaccin tegen het Rode Hond-gedeelte (de R van BMR) worden geproduceerd door WI-38 cellen. Deze cellijn komt oorspronkelijk uit het longweefsel van een foetus (meisje) van 3 maanden oud, in 1962 in Zweden. Meer informatie >>>

In het geval van het BMR-vaccin is ook bekend dat er in het uiteindelijke vaccin dat we ingespoten krijgen, nog DNA-fragmenten van die WI-38 cellijn zitten (Bron >>>). Dat vinden we niet zo’n koosjer idee hier. Onze herhaaldelijke vraag (huisarts, GGD, consultatiebureau) om ‘alleen een BM-vaccin’ (of eventueel een los Mazelen-vaccin) voor onze meisjes heeft tot nu toe nog niets opgeleverd. Weet jij hier een oplossing voor, laat het mij dan weten!

Elkaar vrij laten

Zoals je merkt, hebben wij zelf grote moeite met het bovenstaande. We geloven in de werking van vaccins, en we vaccineren onszelf en onze kinderen graag tegen gevaarlijke ziekten. Niet alleen voor onszelf, maar ook om de kwetsbaren om ons heen ‘mee’ te beschermen. Tegelijk willen we helemaal niets te maken hebben met (de oorsprong van) humane foetale cellijnen. Als christen kunnen wij dat niet tegenover God en tegenover onze (ongeboren en gebruikte) naaste verantwoorden.

Dit verhaal is intussen geen betoog om dan maar niet te vaccineren tegen SARS-CoV-2. Onze eigen keuze hangt waarschijnlijk af van de mogelijkheid om voor het vaccin van CureVac te kunnen kiezen, maar daar zijn we ook nog niet helemaal uit. Het is iets wat we biddend voor God neerleggen.

Wel denk ik dat ik hiermee lezers zorgvuldig over de controleerbare feiten heb geïnformeerd die precies willen weten hoe het zit. Dat is het doel van dit hele verhaal.

Uiteindelijk geloof ik dat we elkaar vervolgens vrij moeten laten in de keuzes die voor Gods aangezicht gemaakt worden. (Ook als die keuzes op basis van hele andere redenen gemaakt worden.)

In 1 Timótheüs 4:4-5 staat:

4 Want alles wat God geschapen heeft, is goed en niets is verwerpelijk, wanneer het onder dankzegging aanvaard wordt.
5 Want het wordt geheiligd door het Woord van God en door het gebed.

En in Romeinen 14:1-8 staat:

1 Aanvaard dan wie zwak is in het geloof, maar niet om over meningsverschillen te strijden.
2 De een gelooft wel dat hij alles eten mag, maar wie zwak is, eet plantaardig voedsel.
3 Wie wel alles eet, moet hem niet minachten die niet alles eet. En wie niet alles eet, moet hem niet veroordelen die alles eet. God immers heeft hem aanvaard.
4 Wie bent u, dat u de huisslaaf van een ander oordeelt? Of hij staat of valt, gaat alleen zijn eigen heer aan. Hij zal echter staande gehouden worden, want God is bij machte hem staande te houden.
5 De een acht de ene dag boven de andere dag, maar de ander acht al de dagen gelijk. Laat ieder in zijn eigen geest ten volle overtuigd zijn.
6 Wie de dag in ere houdt, houdt hem in ere voor de Heere, en wie de dag niet in ere houdt, houdt hem niet in ere voor de Heere. Wie eet, eet voor de Heere, want hij dankt God. En wie niet eet, eet niet voor de Heere, en ook hij dankt God.
7 Niemand van ons leeft immers voor zichzelf, en niemand sterft voor zichzelf.
8 Want als wij leven, leven wij voor de Heere en als wij sterven, sterven wij voor de Heere. Of wij dan leven of sterven, wij zijn van de Heere.

De oorspronkelijke context van deze gedeelten ging over het eten van bepaald voedsel en over het apart zetten van bepaalde dagen (sabbat, feestdagen). Dus misschien is het niet helemaal vergelijkbaar met de context van vandaag.

De boodschap is wel toepasbaar, denk ik: kun je God danken voor het vaccin? Neem het dan met een dankbaar hart in ontvangst. Kun je Hem er niet voor danken? Dank Hem dan ook, omdat Hij je ervoor bewaard heeft iets te doen waarvan je denkt dat Hij het niet zou willen.

En we moeten dus aanvaarden dat niet alle mensen, die God oprecht danken voor hun gemaakte keuze, dezelfde keuze maakten.

Update oktober 2021

Inmiddels zijn we meer dan een half jaar verder. We weten nu dat de vaccins van AstraZeneca en Janssen vanwege een hoger percentage bijwerkingen niet meer zo veel gegeven worden. Het vaccin van CureVac is helaas gestrand vanwege een matige werking. De vaccins van Pfizer en Moderna zijn nog wel volop in de running – wij hebben deze vaccins zelf in dankbaarheid mogen ontvangen. Bij ons leidde het vaccin ook tot een daadwerkelijk meetbaar effect: volgens de zelftest van Lungene (op basis van een vingerprik) hebben we actieve IgG-antistoffen tegen COVID-19 in ons bloed zitten. We kunnen iedereen aanraden om bij twijfel zo’n zelftest te doen: de vaccins werken nu eenmaal niet bij iedereen even goed, en bij Maikel was de test een paar maanden na een besmetting (met stevige symptomen) in december vorig jaar helaas nog negatief. Dus ook een ‘herstelbewijs‘ is niet altijd een bewijs van echte immuniteit. En het kán dan nuttig zijn om dat van jezelf te weten…